Ku dhawaad 70 qof ayaa lagu dilay weerar lagu qaaday cisbitaalka kaliya ee shaqeeya ee ku yaala magaalada go’doonsan ee al Fashir ee dalka Sudan, madaxa hay’adda caafimaadka aduunka ee WHO ayaa sheegay Axadii, weeraradii ugu dambeeyay ee isdaba jooga ah ee ka dhacay dalkaasi, iyadoo dagaalka sokeeye ee Afrika uu sii kordhayo maalmihii u dambeeyay.
Weerarkii lagu qaaday isbitaalka hooyada iyo dhallaanka ee Sacuudiga ayaa mas’uuliyiinta deegaanka waxa ay ku eedeeyeen Jabhadda Rapid Support Forces, kooxdan oo dhawaanahan la kulmayay khasaarooyin muuqda oo ka soo gaaray goob dagaal oo ay ku sugnaayeen militariga Suudaan iyo ciidamada huwanta ah ee ka amar qaata taliyaha ciidamada Gen Abdel-Fattah Burhaan.
Wasaaradda arrimaha dibadda ee Sacuudi Carabiya ayaa cambaareysay weerarka oo ay ku tilmaantay “xadgudub sharciga caalamiga ah”. Isku dayada dhexdhexaadinta caalamiga ah iyo xeeladaha cadaadiska, oo ay ku jiraan qiimeynta Mareykanka ee ah in RSF iyo kuwa raacsan ay geysanayaan xasuuq, iyo cunaqabateyn lagu beegsanayo Burhaan, ma aysan joojin dagaalka.
“Weerarkii argagaxa lahaa ee lagu qaaday cisbitaalka Sacuudiga ee El Fasher, Sudan, wuxuu horseeday 19 dhaawac ah iyo 70 dhimasho ah oo soo gaaray bukaanno iyo asxaabtii,” agaasimaha guud ee WHO, Tedros Adhanom Ghebreyesus, ayaa ku qoray X. “Waqtigii weerarku dhacay, isbitaalka waxaa ka buuxay bukaanno la daryeelayo.”
Xarun kale oo caafimaad oo ku taal Al Malha ayaa sidoo kale la weeraray Sabtidii, ayuu raaciyay. “Waxaan sii wadeynaa inaan ku baaqno joojinta dhammaan weerarrada ka dhanka ah daryeelka caafimaadka ee Suudaan, iyo in aan oggolaanno in si buuxda loo galo dib u soo celinta xarumihii waxyeelladu gaartay,” ayuu qoray. “Waxaa ka sii sarreeya, dadka Suudaan waxay u baahan yihiin nabad. Dawada ugu wanaagsani waa nabadda.”
Ghebreyesus ma uusan carabaabin cidda soo qaaday weerarka, in kastoo mas’uuliyiinta deegaanka ay ku eedeeyeen RSF weerarka. Clementine Nkweta-Salami, oo ah sarkaal ka tirsan Qaramada Midoobay oo isku duwaya dadaallada bini’aadantinimo ee Suudaan, ayaa ka digay Khamiista in RSF ay siisay “48 saacadood oo kama dambays ah ciidamada xulafada la ah ciidamada qalabka sida ee Suudaan si ay uga baxaan magaalada waxayna tilmaamtay duullaan soo socda”. “Ilaa May 2024, El Fasher waxa ay ku jirtay go’doominta RSF,” ayay tiri. “Dadka rayidka ah ee Ceel Fasher waxay horey u soo mareen bilo silic ah, rabshado iyo xad-gudubyo ka dhan ah xuquuqda aadanaha oo ay ku jireen go’doomintii daba dheeraatay.
Noloshoodu hadda way isku dheelitiran tahay xaalad khatar ah oo sii kordheysa awgeed.” Dad ku socday waddo galbeed ka xigta Ceel-Fasher oo magaalada ka qaxay. ‘El Fasher waxaad wajahaysaa dhimasho oo keliya’: Magaalada Suudaan waa faaruqisay iyadoo ay ku soo dhawaadeen dableyda.
RSF isla markiiba ma aysan qiran weerarka ka dhacay Ceel Fasher, oo in ka badan 800km (500 mayl) koonfur-galbeed kaga beegan Khartoum. Magaalada ayaa hadda waxaa lagu qiyaasaa in ay ku nool yihiin in ka badan 1 milyan oo qof, kuwaas oo in badan oo ka mid ah ay ku barakaceen dagaalladii dhacay.
Go’doominta RSF waxay dishay 782 qof oo rayid ah waxayna dhaawacday in ka badan 1,140 kale, Qaramada Midoobay ayaa sheegtay bishii Disembar, iyadoo ka digaysa in tirada dhabta ah ay u badan tahay inay intaas ka badan tahay.
Isbitaalka Sacuudiga oo dhanka waqooyi ka xiga garoonka diyaaradaha ee El Fasher, ayaa ku dhow jiidda hore ee dagaalka, waxaana marar badan lagu garaacay duqeymo; Dhakhaatiirteedu waxay sii wadaan inay fuliyaan qalliinnada, mararka qaarkoodna iftiinka talefannada gacanta inta cisbitaalka la garaacayo.
Si kastaba ha ahaatee, RSF ayaa u muuqatay maalmihii ugu dambeeyay inay gacantooda ka baxday warshadda sifaysa ee Khartoum oo ah tan ugu weyn Suudaan, isla markaana muhiim u ah dhaqaalaheeda iyo kan Koonfurta Suudaan.
Ciidamada Burhaan ayaa sidoo kale sheegay in ay jebiyeen go’doomintii RSF ay ku soo rogtay xarunta ciidamada Signal Corps ee waqooyiga Khartoum; Fallaagada waxay sheegteen inay ” adkaynayeen xadhigga” agagaarka saldhiggaas.
Sudan ayaa ahayd mid xasiloon tan iyo markii uu kacdoonka shacbigu ku qasbay in xilka laga tuuro kaligii taliyihii mudada dheer Cumar Al-Bashiir sanadka 2019-ka 2021.
Al-Bashiir ayaa wajahaya eedeymo loo haysto maxkamadda dambiyada caalamiga ah ee ku saabsan in horaantii 2000-aadkii uu olole xasuuq ah ka geystay gobolka galbeedka Darfur ee Janjaweed, oo horudhac u ahaa RSF.
Kooxaha xuquuqul insaanka iyo QM ayaa sheegay in RSF iyo maleeshiyaadka Carabta ee isbaheysiga ah ay mar kale weerar ku yihiin kooxaha qowmiyadaha Afrikaanka ah ee dagaalkan.
RSF iyo millatariga Suudaan ayaa bilaabay inay is-dagaallamaan bishii Abriil 2023. Colaaddooda waxaa ku dhintay in ka badan 28,000 oo qof, malaayiin qofna waxay ku qasbeen inay ka cararaan guryahoodii waxayna ka tageen qoysaska qaarkood inay cunaan cawska iyagoo isku dayaya inay badbaadaan iyadoo macluushu ay ka dillaacday qaybo ka mid ah dalka.
Qiyaaso kale ayaa sheegaya in tirada dhimashada ay aad uga badan tahay dagaalka sokeeye.
