M–23 waa dhaqdhaqaaq hubaysan oo ka jira bariga Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Kongo, wuxuu inbadan kasoo dagaalamayay dalkaas, waxaana sanadkii 2012-kii mar kale dibloosoo cusbonaysiiyay kooxdan hubaysan ayadoo markan loo bixiyay magaca M-23, kaddib markii uu fashilmay heshiis 2009-kii ahaa oo u dhexeeya dawladda iyo kooxdan, waxaana lagu tilmaamaa garab hubaysan oo kasoo jeeda qowmiyadda Tutsi, kuwaas oo hoggaamiyayaashooda ay wajahayaan eedeymo ah in ay xiriir la leeyihiin dowladda Rwanda.
Kaddib bilo ay gacanta ku hayeen dhul ballaaran oo ka tirsan gobolka Waqooyiga Kivu ee bariga Kongo, dhaqdhaqaaqan waxa uu la kulmay guuldarooyin ba’an 2013-kii, kaddibna waxa uu si xooggan u soo shaac baxay 2021-kii illaa 2023-kii.
Jabhadan hubaysan ee M–23 waxaa dib loo magacaabay May 6, 2012-kii. Waa garab ka mid ah dhaqdhaqaaq kale oo hubaysan oo la yiraahdo (National Congress for the Defence of People), kaas oo u ololeeya difaaca qowmiyadaha gobolkaWaqooyiga Kivu ee bariga dalka gaar ahaan qabiilada Tutsiga.
Hogaamiyayaasha uruurkan ayaa sheegay inay yihiin dhaqdhaqaaq siyaasadeed, waxayna ku tilmaamaan in jabhadan hubaysan abuurkoodu ka dhashay fashilaad badan oo ku timid dawladda Kongo, gaar ahaan diidmadeedii fulinta heshiiskii nabadeed ee la saxiixay March 23, 2009-kii.
Ku dhawaad 3 sano kaddib markii heshiiskaasi la saxiixay ayaa waxaa dib u soo cusboonaatay colaadaas, waxaana dib usoo labo kacleeyay kooxdan hubeysan, waxayna inta badan xubnahoodu ahaayeen dad kasoo jeeda qabiilka Tutsiga ah, lagasoo bilaabo taariikhdaas jabhadan waxaa loo yaqaanay dhaqdhaqaaqa M–23.
Jabhdan ayaa aaminsan in qabiilka Tutsiga Kongo iyo qawmiyadaha kale ee Waqooyiga Kivu ay yihiin qabiilo la haybsooco, kuwaas oo sheegtay inay dawladda dalkaasi ay ku hayso midab takoor lagu colaadinayo.
Sidoo kale waa qayb ka mid ah Isbahaysiga lagu magacaabo Wabiga Kongo oo ku eedeeya dawladda inay dhiirigelisay kala qaybsanaanta bulshada, faafinta hadalada nacaybka iyo takoorka, taas oo kor u qaadaysa kala qaybsanaanta ka dhextaagan bulshooyinka dalkaas ku nool, waa sida ay hadalka u dhigeene.
Ururkan ayaa loo aaneeyaa inuu salka ku hayo jabhaddii hubaysanayd ee 1996-kii kasoo horjeeday madaxweynihii hore ee dalka Kongo Mobutu Sese Seko, kaddib jabhadan ayaa mar kale dagaal kale la gashay 1998-dii xukuumada Koongo, kaas oo lagaga soo horjeeday madaxwaynihii hore ee Joseph Kabila, dagaalkan ayaa socday illaa lagasoo gaaro 2003–dii, waxaana mar kale dib loo cusboonaysiiyayintii u dhaxaysay 2006-dii illaa 2009-kii, dagaaladan ayaa lagu tilmaamaa kuwii ugu dhiig daadinta badnaa ee ka dhaca dunida kaddib waxa ay ugu yeeraan dagaalkii labaad ee aduunka, waxaana ku nafwaayay Malaayiin qof oo ubadan shacabka dalkaas.
Bertrand Bisimwa oo ah hogaamiyaha jabhada M-23, ayaa ka soo jeedaa qabiilka Moshi, ninkan ayaa loo magacaabay hogaamiyaha M–23, kaddib shirweyne la qabtay March 2013-kii, isaga oo bedelay Jean-Marie Runiga, oo xilka laga qaaday ka hor inta aan loo magacaabin afhayeenka ururka, hogaamiyaha ururkan ayaa waraysi uu horaantii sanadan 2025-ka siiyay warbaahinta Al-Jaziira ku sheegay in uusan dawladda Koongo la galayn wax heshiis ama xabad joojin ah.
Jabhadda uu hogaamiya ninkaas ee loo yaqaano M–23 oo ah fallaaga kasoo horjeeda ciidamada Kongo ayaa dagaal adag la gashay dowladdaas, waxaana ay noqdeen dhaqdhaqaaqa hubeysan ee ugu firfircoon gobolka.
Waxaa u suurtagashay, in ay guulo ka soo hooyaan ciidamada Kongo iyo maleeshiyaadkii taageerayay, waxayna gacanta ku dhigeen dhul ballaaran oo ka tirsan gobol Kivu iyo magaalada Goma oo ah caasimadda gobolka ku yaalla meel u dhow soohdinta Rwanda.
Bishii Nofembar 2013-kii, ciidamada Kongo waxay ku dhawaaqeen, inay ka guuleysteen falaagadaan kadib markii ay ku qaadeen dagaallo xoggan, iyagoo ka barbar dagaalamayo guuto ka socotay Qaramada Midoobay.
Jabkan ayaa waxa uu sababay khasaare lixaad leh oo soo gaaray M–23, boqollaal ka mid ah dagaalyahannadooda ayaa isa soo dhiibay, halka qaar kalana lagu khasbay inay u baxsadaan dalalka deriska ah, gaar ahaan Rwanda iyo Uganda.
Tan iyo markii laga adkaaday 2013-kii, dhaqdhaqaaqa M–23 ee Kongo hoos ayuudhacay, marka laga reebo dhacdooyin xaddidan, ma lahayn dawr ciidan oo muuqda muddo 9 sano ah, ka hor intaysan dib ugu soo laaban safka dagaalka iyagoo xoog leh dabayaaqadii 2021-kii, iyagoo joogitaan ku yeeshay dhowr meelood oo ka tirsan gobolka Waqooyiga Kivu.
Dhaqdhaqaaqa hubeysan ee M–23 ayaa kor u kacay, taasoo ka dhigaysa dhaqdhaqaaqii labaad ee ugu firfircoonaanta badnaa Kongo sanadka 2022-ka, waxa ayna saddex jibaareen aagagga ay maamulaan intii u dhaxeysay March iyo December ee isla sanadkaas.
2023-kii, maleeshiyaadku waxay sii wadeen horu socodkooda dagaalka waxayna la wareegeen gacan ku haynta wadooyinka ganacsiga ee galbeedka magaalada Goma, taasoo keentay inay kordhaan isku dhacyada u dhexeeyay iyaga iyo ciidamada Kongo bishii Febraayo 2024-kii.
Kadib hindise uu sameeyay madaxweynaha Angola bishii March 2024– kii, M–23 ayaa xaqiijisay saxiixa heshiis xabad-joojin ah oo dhexmara labada dhinac, laakiinse dawladda Kongo ayaa diiday inay saxiixdo hashiiskaas, taasoo keentay inay sii socdaan isku dhacyada labada dhinac u dhexeeya sannadka oo dhan.
Bartamihii bishii December, Angola ayaa ku dhawaaqday, in la joojiyay shir madaxeedkii nabadeed ee la qorsheeyay in la isugu keeno Rwanda iyo Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Kongo, iyadoo Kongo ay ku eedeysay Rwanda inay taageerto falaagada M–23.
Dhexdhexaadintan oo Midowga Afrika ay u magacaabeen Madaxweynaha Angola Joao Lourenco inuu hogaamiyo, ayaa fashilantay ka hor waqtigii loo qorsheeyay, sabababta keentay ayaana ahayd in Rwanda ay ku baaqday wada hadal toos ah oo dhex mara Kongo iyo M-23 oo ah maleeshiyaad ay diidan tahay Kongo una aragto koox fallaaga ah oo ay taageerto Rwanda
Dhinaca kale, waxaa la filayey in inta uu shirku socdo la saxiixo heshiis dhigaya in ciidamada Rwanda laga saaro dhulka Kongo, beddelkeedana Kongo ay ka ceyriso dhulkeeda jabhadda Hutu ee Rwanda oo loo yaqaanno (Xoogagga Dimuqraadiga ee Xoreynta Rwanda) oo ah dhaqdhaqaaq hubeysan oo ka jiray bariga Kongo dhowr iyo toban sano.
Markii uu burburay wada xaajoodyadii u dhexeeyay Kongo iyo Rwanda, dagaallada u dhexeeya ciidamada Kongo iyo maleeshiyaadka daacadda u ah oo dhinac ah, iyo xoogagga M–23 oo dhinaca kala ah ayaa sii kordhay maalmihii ugu dambeeyay ee 2024-kii iyo bilowgii sanadkan 2025-ka.
Xoogagga M–23 ayaa qabsaday dhul badan oo ku yaalla Waqooyiga Kivu, halka dagaalada sii xoogaysanayay ay barakiciyeen ku dhawaad rubuc milyan qof tobankii maalmood ee ugu horeeyay bishan sii dhamaanayso ee Janawari, taasoo sababtay dhibaato bini’aadantinimo oo kasii darayso gudaha gobolkaas.
Iyadoo la eegayo xaaladda sii xumaanaysa, waxa loogu yeero Qaramada Midoobay ayaa kordhisay muddada ciidamada nabad ilaalinta u jooga Kongo kuwaas oo sii joogi doona illaa December 2025-ka, waxayna M–23 ku eedaysay inay xaalad murugo leh ku hayso dadka ku nool gobolka.
Halka Midowga Yurub uu u arkay horusocodka dhaqdhaqaaqa M-23 ee ku wajahan aagagga cusub mid xadgudub cad ah oo khatar gelinaya dadaallada lagu raadinaya xal nabadeed.
