Maamulka Yahuudda ayaa ka shaqaynaya sidii uu u suuq-geyn lahaa wax-soo-saarka timirta, gaar ahaan timirta loo yaqaano Medjool ee abuurkeeda lagasoo xaday dalalka Carabta, iyada oo qarinaysa cida soo saartay, waxayna ujeeddadu tahay in si ballaaran loo faafiyo, loogana hortago in la qaadaco badeecadeeda.
Yahuudda ayaa sheegata in ay tahay isha ugu weyn aduunka ee soo saarta timirta Medjool, taas oo si aad ah loo dalbado inta lagu jiro bisha barakeysan ee Ramadaan, waana timirta ugu caansan adduunka oo dhan, marka loo eego tirokoobyo la daabacay sanadkii 2016-ka.
Xafiis qaabilsan wax soo saarka timirta oo ka tirsan maamulka Yahuudda ayaa sheegay, in Yahuuddu ay soo saarto boqolkiiba 75 wadarta guud ee wax–soosaarka caalamiga ah ee timirta Medjool, iyo in ay ku guulaysteen dib u soo celinta kaalintii ay ku lahaayeen gobolka, taas oo ay ugu wacan tahay tirada badan ee uu soo saaro geed kasta oo timir ah oo noocaan ah.
Timirta Majdool waa timir dhadhan macaan, iniinteeduna ay madowdahay, halka midabkeeduna uu lamid yahay shukulaatada oo kale. Balse waxaa iswaydiin mudan, siday Yahuuddu ku heshay Timirtan?
Shirkada Sionist oo ka shaqaysa sidii ay u xoojin lahayd sheegashooyinkeeda ku aadan timirta Falastiiniyiinta, ayaa sheegtay in dhulkan aysan cidi lahayn, ayagoo tiigsanaya qodobadii kasoo baxay shirkii Balfour ee 1924-kii.
Wakhtigaas kaddib Yahuuddu waxay bilaabeen in ay ku beeraan geedo timireed deegaanada Tiberias, Nahalaal, Degania iyo Ein Harod, kuwaas oo ay ka keeneen wadamo carab ah oo ay kamid tahay Masaar.
Tan iyo waagaas Yahuuddu waxay ka shaqaynaysay in ay keento noocyo kala duwan oo abuurka geedaha timirta ee Carabta, kuwaas oo badankoodu ahaa kuwo lasoo tahriibiyay, sababtoo ah wakhtigaas wadamada carabtu waxay ilaashan jireentimirta oo ah wax soo saarka qaranka, waxayna qayb muhiim ah ka ahayd dhaqaalaha gudaha ee dalalkaas.
Wax-soo-saarka geedahan ayaa hadda laga helaa dooxada Urdun illaa Baxrul mayit, halka sannado kaddib, gaar ahaan sanadkii 1934-kii, 50 geed oo timir ah oo loo tahriibiyay dhulka ay haatan Yahuuddu gumaysiga ku haysto ee Falastiin, ay soo saareen timirta loo yaqaano timirta Jaalaha.
Intaas kaddib, illaa 7 kun oo geed oo timirta Hayani ah ayaa laga keenay deegaanka Arish ee dalka Masar sanad kaddib dagaalkii Nakba, halka 800 oo geed timireed ah la soo dhex mariyay Jamciyada Gumeysiga Yuhuuda ee Falastiin, oo ay ku jiraan geedo laga keenay dalka Morocco.
Noocyada geedaha timirta ah ee dhulka ay Yahuuddu gumaysiga ku haysato lagu abuuray ayaa lagu sheegaa illaa 9 nooc, kuwaas oo kala ah: timirta loo yaqaano Amri iyo Hayani oo laga keenay dalka Masar, Zahdi, Xalaawi, Khadraawi, Dayri iyo Barhi oo ayagana laga keenay dalka Ciraaq, Medjool oo ayadana laga keenay dalka Morocco, halka Timirta loo yaqaano Deglet Nour laga keenay dalka Tunisia.
Wax soo saarka adduunka ee timirta Medjool ayaa lagu qiyaasaa illaa 40 kun ootan, ayadoo beeralayda Yahuuddu ay soo saaraan illaa 30 kun oo tan oo timirtaas ah, sida lagu sheegay warbixin uu qoray wagayska The Marker oo laga lee yahay dhulka ay Yahuuddu gumaysato. Waxayna sheegeen in tani ay ka dhigan tahay in Yahuuddu ay maamusho qiyaasta boqolkiiba 75 suuqyada adduunka ee timirta Medjool, sida laga soo xigtay ilo kale oo Yahuudd ah.
Suuqa caalamiga ah ee dhammaan noocyada timirta marka la isku daro ayaa noqonaya qiyaastii 8 milyan oo tan, iyadoo illaa 40 kun oo tan lagasoo saaro beeraha Yahuudda, halka 80 ka mid ah ay yihiin noocyada timirta Medjool, oo asal ahaan laga keenay dalka Morocco.
Ilo xog ogaal ah ayaa sheegay, in timirtan laga soo daabulo deegaanada Daanta Galbeed, iyadoo lagu baakadeeyo laguna iibinayo magacyo Carabi ah oo lagu khiyaamaynayo dadka Falastiiniyiinta ah iyo kuwa Carabta ee isticmaala, iyagoo ku andacoonaya inay soo saaraan beeraley Falastiiniyiin ah.
Agaasimaha guddiga shaqaalaha beeraleyda, Mu’ayyad Basharat ayaa sheegay, in gumaystaha uu soo saaray tiro timir ah oo ku jirta caagada aan lahayn dabool ama calaamad muujinaysa magaca shirkadda ama goobta wax soo saarka.
Waxa uu sharaxay, in gumaystaha uusan bakhshaddani isticmaalin wax ka badan hal mar sannadka wax-soo-saarka, isla markaana baqshadahan iyo magacyada shirkadahooda la beddelo xilliyada qaarkood, ujeeddaduna tahay in laga fogaado in la qaadaco badeecadiisa.
Basharat waxa uu tilmaamay, in qaar ka mid ah dadka daciifka ah ay ku hawlan yihiin sidii ay maalgashigooda ugu dhisi lahaayeen Timirta si ay ugu dhaqmaan, isaga oo intaa ku daray, in dadkani aanay wax faa’iido ah soo gaarin tan iyo markii ay aas aaseen ganacsigooda marka laga reebo inay ku dhaqmaan.
Waxa uu sheegay, in taasi ay sabab u tahay qiimaha sare ee agabka wax soo saarka, bacriminta iyo sunta cayayaanka lagu dilo, maadama Timirtu ay u baahan tahay daweyn xoog leh, marka laga soo tago guryaha lagu cabeeyo, talaagadaha, fargeetoyinka lagu guro timirta, iyo shaqaalaha tirada badan ee xilliga goosashada.
Waxa uu sheegay in marka daraasad dhaqaale lagu sameeyo arrimahan oo dhan, kiilogaraam Timir ah aan lagu iibin karin suuqa gudaha 15 ama 20 sheqel oo ah lacagta Yahuudda ah, taas oo u dhiganta 4 illaa 5 dollars, haddii habka wax soo saarka oo dhan uu yahay Falastiin.
Baaritaan la sameeyay 2019-kii ayaa daaha ka qaaday, in suuqa Falastiin uu buux dhaafiyay Timirta liidata ee ay soo saaraan Yahuudda xoogga loogu deegaameeyay Falastiin, taas oo ay ku qoran yihiin magacyada Shirkado mala-awaal ah oo aan ka jirin aduunka ama xogta Wasaaradda Dhaqaalaha.
Dhaqdhaqaaqa loo soo gaabiyo BDS oo qaabilsan qaadacaadda badeecadaha Yahuudda ayaa waxa ay la kaashadeen apka Boycat, oo ah app siiya isticmaalayaasha magacyada alaabada ay qaadacayaan, oo ay ku jiraan Timirta Yahuudda iyo waxyaabo kale.
Apka waxa kale oo uu baarayaa koodka alaabada kala duwan si uu u muujiyo isha dhabta ah ee wax soo saarkooda iyo in lagu daray liisaska qaadacaada iyo in kale.
Tan iyo 2015-kii, Morocco waxa ay abaabushay ol–olayaal caan ah oo ay hogaaminayeen dhaqdhaqaaqa qaadacaada, si ay u dhiiri galiyaan qaadacaada Timirta Yahuudda ee suuqyada Morocco, iyada oo loo marayo heshiisyo qarsoodi ah oo ay hogaaminayeen qaar ka mid ah ganacsatada.
Dhaqdhaqaaqa ayaa warsaxaafadeed uu soo saaray sanadkii 2016-kii ku sheegay,in ol–olahiisa uu guulo ka gaaray dhanka dhulka kadib markii dhowr urur oo bulshada rayidka ah ee Morocco ay ku biireen abaabulkaan, iyadoo dalabaadka Timirta Yahuudda uu hoos u dhac ku yimid suuqyada.
Dhnka kale, dalka Britain, ururka saaxiibada Al-Aqsa waxa uu sannado badan ka waday ol–ole uu cinwaan uga dhigay “Check The Label,” kaas oo ku boorrinaya xubnaha bulshada Muslimiinta ah iyo muwaadiniinta inay hubiyaan calaamadaha ganacsiga ee Timirta, kuwaas oo caddaynaya halka ay ka yimaadeen, iyo inay qaadacaan wax soo saarka Timirta Yahuudda.
Dalka Maraykanka, dallada “Muslimiinta Maraykanka ee Falastiin” ayaa hogaaminaya olole sanadla ah oo shirkadaha Yahuudda loogu biirinayo liiska qaadacaada.
Sidoo kale, Dhaqdhaqaaqa qaadacaada ee ka jira dalka Kanada ayaa hormuud ka ah olole kuwan la mid ah oo lagu qaadacayo Timirta Yahuudda, iyadoo si guud Timirtu ay tahay mid si weyn ugu baahan yihiin Muslimiinta inta lagu guda jiro bisha barakeysan ee Ramadaan.
